Οι Δείκτες της Οικονομίας ΙΙΙ: Κίνητρο και παραγωγικότητα

(Αν και το κλίμα των ημερών σηκώνει άλλες αναρτήσεις, είπα να ολοκληρώσω τούτη την ενότητα) 

Σε τούτο έχει ένα δίκαιο ο οικονομικός φιλελευθερισμός, αλλά ως συνήθως παρατραβούν το σε τέτοιο βαθμό αισχρότητας που σε αηδιάζει. Που έχουν δίκαιο ; ότι άμαν δεν υπάρχει κίνητρο εν δύσκολο να κινηθούν τα πράματα. Δυστυχώς! Ο Αριστοτέλης είπαν το πριν τόσες 1000αδες χρόνια. Άμαν κάτι εν κοινό κανένας εν θα το προσέξει. Όποιος είχεν να κάμει με τη δημόσια υπηρεσία γνωρίζει το.

Δεν είναι ευχάριστο να το παραδέχεσαι. Θα ήταν ωραίο να ήταν διαφορετικά. Θυμούμαι όταν ο πατέρας μου επήεν στην ΕΣΣΔ το 88 τζαι ήρτε πίσω τζαι ελάλεν τους ότι τούντο σύστημα θα καταρεύσει. Τζαι οι σύντροφοι ωρύονταν: εν υπερδύναμη! (βεβαίως ούτε οι αμερικάνοι το επροβλέψαν). Εκαμέν καμιά βαθυστόχαστη πολιτική ή οικονομική ανάλυση ; όχι! Επήεν στη πλατεία να πιάσει ταξί, τζαι είπεν του πρώτου ρε φίλε παίρνεις με; – Όχι. Του δεύτερου, του τρίτου, πάλε Όχι. Του τέταρτου λαλεί του: μαι φρεντ αι χαβ ντολλαρς – παίρνεις με ; επήρεν τον.

Ο παππούς μου που άμαν τον ρωτήσεις εννά σου πει: ευτυχώς που εκάμαμε τον συνεργατισμό τζαι εγλυτώσαν τα χωράφια του κόσμου που τους τοκογλύφους (τζαι εβάλαν εθελοντικά μεροκάματα να χτιστεί το συνεργατικό), ταυτόχρονα θα σου πει: Μετά τη πρώτη χρονιά δεν εξαναπήρα τη παραγωγή στη συνεργατική, γιατί όταν τους εζήτουν λίπασμα εκανονίζαν πρώτα τη πάντα τους τζαι τους συγγενείς τους. Την ώρα της συγκομιδής το ίδιο. Πρώτα εκόφκαν  τζαι επουλιούνταν τα δικά των πουμέσα, τζαι οι άλλοι εθωρούσαν τα δικά τους να μαρανίσκουν πα στα δεντρά.

Τζαι η αυτοδιαχείρηση των εργοστασίων, ή οι κολλεκτίβες που εκάμαν οι δικοί μας, πάντα την ίδια μοίρα είχαν. Ενώ ξεκινούν με ένα όραμα, σπάνια εκαταφέραν να έχουν διάρκεια στο χρόνο. Οι ΔΕΚΟ στην ελλάδα είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις.

Εν κρίμα….πραγματικά είναι κρίμα. Γιατί όπως τζαι στα προηγούμενα γραπτά μου, αλλά τζαι τωρά συνεχίζω να διαφωνώ με τούτον τον αισχρό πόλεμο που γίνεται ενάντια στους δημόσιους υπαλλήλους, αλλά ταυτόχρονα ούλλοι έχουμε μιαν ιστορία να πούμε για το δημόσιο υπάλληλο. Εγώ που πόσα χρόνια έχω στη κύπρο, τζαι δεν φαντάζεστε πόσα μου ετύχαν ! Εν δύσκολο. Το βιώνω καθημερινά. Μόλις πάεις να τους υποστηρίξεις ούλλο τζαι κάποιαν ιστορία θα σου σύρουν.

Τζαι εδώ έχει τα δίκια του άνταμ. Χωρίς κίνητρο – δύσκολα κινούνται τα πράματα. Βεβαίως ο άνταμ, τζίηνο που έβλεπε γυρόν του, ήταν ακόμα στη γένηση του – τζαι το παράδειγμα ακόμα απλοικό. Τζαι λαλεί λίον πολλά το εξής:

Ο γιαννής τζαι ο κωστής κάμνουν καρέκλες τζαι χρεώνουν τες 10 λίρες τη μια. Ο κωστής, επειδή θέλει καμιά πακκίρα παραπάνω (το κίνητρο), τζαι γιατί έσσιει όρεξη να δουλέψει – έρκεται τζαι κατασκευάζει ένα τρεπανάκι που τες κάμνει πιο γλήορα τζαι πιο οικονομικά. Έτσι χρεώνει τες καρέκλες 8 ευρώ τζαι ούλλοι εμείς οι καταναλωτές κερτούμε. Ταυτόχρονα προσφέρει στη κοινωνία «έρευνα και καινοτομία» δηλαδή το τράπανο. Ως δαμέ καλά. Εν τζαι τυχαία που τζαι ο κάρολος τούτα τα πράματα αναγνώρισεν τα στον καπιταλισμό.

Βασισμένοι πάνω στα πιο πάνω έχουν ανακαλύψει τους όρους κίνητρο και παραγωγικότητα. Τζαι εβάλαν τα πα στο οικονοστάσι τζαι προσκυνούν τα.

Τζαι θεωρούν ότι όλη η αντίληψη της οικονομίας πρέπει να κινείται μόνο γύρω που τούντον άξονα (τι αν πεινάς, τι αν χρωστάς, τζι αν ζιεις τζι αν μεν ζιες με αξιοπρέπεια).  Και έχουν λάθος. Αλλά πριν πάμε τζιαμέ, να συνεχίσουμε λίον την ιστορία του φίλου μας του κωστή. Γιατί ως τζιαμέ που την σταματούν, αφήνουν την μισοδότζιην. Τζαι συ που τη βιώνεις καθημερινά, γυρέφκεις τον αόρατο χέρι τζαι δεν το θωρείς.

Ο κωστής που λέτε, αφού εχρέωσε τες κερέκλες για κανένα χρόνο 8, επάττησεν το γιαννή τζαι έγινε μονοπώλιο. Χωρίς άλλον ανταγωνιστή, ο κωστής πλέον χρεώνει τες 12. Τούτον έχει διάφορες προεκτάσεις. Πρώτον, τζίηνο που μας υπόσχετουν ο καπιταλισμός εξανεμίστηκε – οι χαμηλές τιμές δεν εν πράμα που συνάδει με το μονοπώλιο (το παραδέχουνται όλοι οι φιλελευθεροι). Αφού εδράτζεψεν, τζαι έβαλεν στη μπάντα ένα σωρό κεφάλαιο, όποιος τζαι να προσπαθήσει να μπει στο παζαρί (αντιγράφωντας το τράπανο) τζαι να παράγει στα 8, ο κωστής μπορεί να δουλέψει τζαι στη ζημία του για ένα χρόνο χρεώνοντας 7. Έτσι που εξανεμίζεται η πιθανότητα του «ανταγωνισμού». Τρίτο, ο κωστής που στην πρώτη περιόδο (των 10 λιρών) και στη δεύτερη (των 8) έπιανε μισθό, τωρά πιάνει τζαι 4 κέρδος (ενώ η θεωρεία της ελευθερης αγοράς προβλέπει μηδενικά κέρδη !!! τζαι άμαν τους πεις για το κέρδος θυμόνουνται ότι το «δαιμονοποιείς» ! Όποιος εκαμεν μικροοικονομία ξέρει το – ο τέλειος ανταγωνισμός οδηγεί σε μηδενικό κέρδος. Εν τζαι είμαι εγώ που ξιχάνω τη θεωρεία που θαυμάζω τόσο!!).

Τέταρτο, αφού ο γιαννής εφκήκε που το παζάρι, ο κωστής πρέπει να παράξει παραπάνω καρέκλες. Τζαι πιάνει υπαλλήλους. Έτσι πλέον τα έξοδα του αποτελούνται που το κόστος του ξύλου τζαι το μισθό του υπαλλήλου. Αν έρτει αύριο τζαι καεί το δασός τζαι πάει η τιμή του ξύλου πάνω, ο κωστής θα ξεκινήσει να ωρύεται – ΕΠΕΣΑΝ ΤΑ ΚΕΡΔΗ (έχει είδη ξιχάσει ότι κάποτε έπιανε μισθό).  Τζαι αφού την τιμή του ξύλου δεν τη καθορίζει, μπορεί ή να επενδύσει στη καινοτομία ή να ρίψει το μισθό των υπαλλήλων. Τζαι ποιο που τα θκύο θα κάμει ; Μα αφού η γαμημένη η θεωρεί λαλεί το: Η απόφαση του είναι εξαρτημένη που το «κίνητρο». Η έρευνα, είναι πολυέξοδη τζαι δεν φαίρνει πάντα αποτέλεσμα. Ενώ το κόψιμό των μισθών, είναι ταχύτατο τζαι πολλά πιο εύκολο. Όπως επίσης ακόμα πιο έυκολο είναι να κλαφτεί στο κράτος, ξιχάνοντας τη θεωρεία που τόσα χρόνια μας επουλούσε.

Που την άλλη μπορεί να μεν επενδύσει αλλά να γυρέψει το έτοιμο. Έτσι πάει στον χαινζ στη γερμανία τζαι γοράζει ένα ρομποτ που τη κάμνει τη καρέκλα που την αρκήν ως το τέλος. Εν τζαι ανακάλυψεν την τζίηνος. Εν τζαι πρόσφερεν περαιτέρω στη «καινοτομία». Αντιγραψεν κάτι που έκαμεν ένας άλλος. Τζαι του στοιχίζει πλέον η καρέκλα να την κάμει 6. Τζαι ενώ θα εμπορούσεν ένα σωρό κόσμος να ήταν πιο καλά με την ανακάλυψη του χαινζ – να επέφταν δηλαδή οι τιμές τζαι οι εργάτες να είχαν περισσότερο ελεύθερο χρόνο γίνεται το άλλο (ο αριστοτέλης όταν εφαντάζετους τες μηχανές, τες εφαντάζετουν με σκοπό τον ελεύθερο χρόνο…όχι το κέρδος). Ο κωστής σσαιτενέφκεται ότι δεν χρειάζεται πκιον 10 υπαλλήλους τζαι θκιώχνει τους μισούς. Πλέον παράγει με κόστος 4, τζαι έσσιει τζαι 8 κέρδος που κάθε καρέκλα.

Η θεωρεία που διδάσκεται κάποιος στο πανεπιστήμιο ονομάζει τον κωστή «Entrepreneur». Και ότι πιάσει, τα δικαιούται γιατί «εδούλεψεν».

Η πραγματικότητα είναι όμως άλλη. Η προσφορά του Κωστή στην οικονομία και στη κοινωνία ήταν το τράπανο τζαι τζίηνη η περίοδος που εχρέωνεν 8. Που τζιαμέ τζαι τζει ούτε τζίηνο που τάχα μου απασχολεί τον νεοφιλ, δηλαδή η πτώση των τιμών υπάρχει, ούτε τζαι τζίηνο που μας απασχολεί εμάς, δηλαδή ο μισθός των υπαλλήλων και η κατανομή του πλούτου, ήρτε που τες πράξεις του κωστή.

Έτσι ακούεις τους ούλλη μέρα να μιλούν για τη «παραγωγικότητα»…αλλά μόνο όπου τους συφέρει.

Γιατί η παραγωγικότητα τι είναι ; μια σχέση μεταξύ δύο μεταβλητών -  του πόσα πιάνεις τζαι του πόσα παράγεις. Το πόσα παράγεις, ότι δουλειά τζαι να κάμνεις, άμαν τη κάμνεις συνέχεια 2-3 χρόνια θα φτάσεις στο μάξιμουμ της παραγωγικότητας σου. Τζαι πιθανόν άμαν γινείς 50 (ενώ σε θέλουν να δουλέφκεις ως τα 67) να πέσει. Άρα βάσει της παραγωγικότητας, δεν δικαιούσε τζαι καμιά αύξηση μετά τον τρίτο χρόνο της καριέρας σου.  Για να μπορέσεις να παράξεις παραπάνω πρέπει να προκύψει μια τεχνολογική πρόοδος. Έτσι το άλλο που μπορεί να γίνει για να αυξηθεί η παραγωγικότητα σου είναι να σου μειώσουν το μισθό. Ίντα ωραίο κόλπο ; ! Αλλά τζαι να μεν σου το μειώσουν. Πες ότι πάεις να ζητήσεις αύξηση. Επικαλούμενος τη παραγωγικότητα, μπορεί να σου πει ο μάστρος – μα γιατί θέλεις αύξηση αφού πέρσι έκαμνες 10 ψωμιά τζαι φέτος 10 κάμνεις; Ναι αλλά ρε παρέα, πέρσι το ψωμί εκόστιζεν ένα τωρά κοστίζει θκύο – Δεν βγαίνω. Τζαι την τιμή, όπως τζαι τον μισθό εν εσύ που τον καθορίζεις.  Λες τζαι τούτο δεν πρέπει να παίζει ρόλο στο μισθό που εννά μου δώκεις – μόνο η παραγωγικότητα.

Βεβαίως ενώ η όλη θεωρεία στηρίζεται στον homo economicus – που λίον πολλά λαλεί ότι είμαστεν ούλλοι μηχανούθκια που μετρούμε την κάθε μας πράξη ανάλογα με το τι κέρδος θα μας αποφέρει – παραδόξως το κίνητρο είναι διαφορετικό για το μάστρο τζαι διαφορετικό για τον εργάτη! Έτσι που σε κάμνουν να αναρωθκιέσαι αν η θεωρεία τελικά πρέπει να παραδεκτεί ότι όλοι άνθρωποι δεν είναι οι ίδιοι αλλά υπάρχει ο homo economicus CEO και homo economicus ypallilous. Για τον CEO το κίνητρο είναι χρηματικό. Μισθός, τζαι μπόνους τζαι μετοχές  - που όπως εμάθαν οι μέτοχοι αφού έσκασεν η φούσκα ήταν εντελώς αντιπαραγωγικό. Γιατί αφενώς ο μισθός του δεν εμειώνετουν άμαν επάτιζεν η εταιρεία, τζαι οι μετοχές του εδιούσαν κίνητρο να παίξει κουμάρι πάνω σε βραχυπρόθεσμο κέρδος αντί να έπενδύσει μακροχρόνια στην εταιρεία. Που την άλλη για τον υπάλληλο κίνητρο είναι μη-μονιμότητα, ο έλεγχος, η πληρωμή με το κομμάτι, το χαμηλό ή ανύπαρκτο ανεργιακό επίδομα κλπ….Σε καμία περίπτωση όμως δεν είναι κίνητρο η αύξηση όπως για τον homo economicus CEO. Όποιος έκαμε οποιοδήποτε μάθημα management  μαθαίνουν του τα.  

Τούτο το κόλλημα με τη παραγωγικότητα τυφλώνει τόσο πολλά τους νεοφιλ, που δεν μπορούν να κάμουν καν ανάλυση κινήτρου/ συμφέροντος. Ή μάλλον ανάλογα με τη περίσταση κάμνουν την όπως του συφέρει:

Στα ξενοδοχεία ανακαλύψαν την «μονάδα». Εν τζαι πλερώνεσαι με βάση τη παραγωγικότητα, αλλά ανάλογα με το αν χειμώνας ή καλοτζαίρι. Γιατί αν είσαι καμαριέρα τζαι τον χειμώνα καθαρίζεις 5 δωμάτια την ημέρα τζαι το καλοτζαίρι 10, εν τζαι σχετίζεται με την παραγωγικότητα σου, αλλά ανάλογα με το πόσο δουλέφκει το ξενοδοχείο. Αν είσσιεν 10 δωμάτια για καθάρισμα ήταν να τα καμνες. Έτσι εύκολα μπορεί είσαι 60 χρονών με 20-30 χρόνια υπηρεσία τζαι να ρκεται ο σσειμώνας τζαι να πιάνεις 800 ευρώ. Που μιαν ομάδα που κάθε χρόνο κλέεται, που θέλει που το μη-παραγωγικό κράτος να πκιερώνει να τους κάμνει διαφήμιση, να πκιερώνει μη-παραγωγικά προγράμματα κοινωνικού τουρισμού, που σε χρεώνει παραπάνω που τον ξένο….. θα πουν….μα ο επιχειρηματίας τον χειμώνα εν δουλέφκει – εν θα φκαίνει ο καημένος αν το χειμώνα πλερώνει τόσοοο ψηλούς μισθούς. … καλά, χάτε να τον λυπηθούμε… να τον τζεράσουμε τζι ένα καφέ που λόου μου.

Αναρωθκιούμαι, πως αντιλαμβάνονται οι μετρ της παραγωγικότητας τα κομίσια. Πιάσε τες τράπεζες. Δάνειο κάμνεις ; μεταφορά κάμνεις ; Σε χρεώνει κομμίσιον. Που είτε πολλά είτε λία πάλε την ίδια δουλειά εννά κάμει. Αλλά τον υπάλληλο πκιερώνει τον μισθό ! γιατί ; Αν εσύ χρεώνεις ανάλογα κάθε συναλλαγή με το ύψος του ποσού, γιατί δεν πλερώνεις τζαι τον υπάλληλο σου, κάθε φορά που κάμνει  τη συναλλαγή με τον ίδιο τρόπο ; σύμφωνα με τη «παραγωγικότητα» του;

Τον καλύτερο ορισμό του κινήτρου τον βρίσκεις στη λαική παράδοση : τα δικά μας δικά μας τζαι τα ξένα πάλε δικά μας. Αν είσαι τράπεζα  κίνητρο είναι να μην θέλω να πληρώσω φόρους, αλλά άμαν παττίσω να θέλω που τη κυβέρνηση να με ξεχρεώσει, τζαι άμαν με ξεχρεώσει να φωνάζω για τα δημόσια οικονομικά, τζαι να απαιτώ να με πκιερώσω φόρους γιατί οι δημόσιοι υπάλληλοι πιάνουν πολλά.

Άλλα έξω που τες τράπεζες, που ακόμα ανέχουνται τη μη-παραγωγική συντεχνία (όπως ήταν και προχτές το κύριο οικονομικ΄άρθρο του πολίτη…..τραπεζική σάστε τη ράσσιη σας), έξω στο παζάρι η ελεύθερη αγορά είναι παραγωγικότατη. Ταμεία δεν έχει, ασφάλιση είναι λέξη άγνωστη, η αύξηση είναι ανέκδοτο, κοινωνικές ασφαλίσεις όσες θέλει ο μάστρος σου, αποζημιώσεις προειδοποιήσεις, στον κόσμο του νέσκαφε. Μα γιατί να υπάρχουν θα μου πεις αφού είναι μη-παραγωγικά ; Σωστό. Γι αυτό δεν υπάρχουν βέβαια(εν τζαι ακούσαμεν τα κάπου τούτα. Ζούμεν τα). Γιατί ενώ το μοντέλο ονειρέφκεται την «αγορά εργασίας» μεταξύ ίσων, όπου η ζήτηση και η προσφορά συνυπάρχουν αρμονικά, στη πράξη,  η σχέση είναι μεταξύ ισχυρού τζαι αδύνατου. Τζαι ο ισχυρός έχει το κίνητρο ενώ ο αδύνατος την ανάγκη. 

Η αλλαγή στη δομή του καπιταλισμού, όπως απέδειξε η πρόσφατη «οικονομική κρίση», οδηγά σε μια κατάσταση διαφορετική που τζίηνη που εφαντάστηκε ο άνταμ. Κυνηγώντας ο καθένας το προσωπικό του συμφέρον μπορεί να μεν καταλήξει στο αόρατο χέρι αλλά να τα κάμουν ούλλα πίλιες. Τότε ξαφνικά γυρέφκουν μηχανισμούς ελέγχου. Ποιού ; του αόρατου χεριού !!!

 Η δομή CEO τζαι μέτοχοι, αποδείχθηκε άκρως καταστροφική. Γιατί τζαι οι θκυό κυνηγώντας το προσωπικό βραχυπρόθεσμο κέρδος, επέζαν πας τες φούσκες. Επίσης τούτη η παπαριά που λαλεί η θεωρεία για την καινοτομία ελέγχεται τζαι μέσο του κινήτρου. Τι συφέρει καλύτερα τον  CEO να κάμει άμαν τα πράματα δυσκολέψουν ; Να επενδύσει στη καινοτομία, που εν του κάτσει τζαι πότε εννά του κάτσει, όξα να κόψει κανένα μισθό ή θέσεις εργασίας που εν το πιο εύκολο να του αποφέρει άμεσο αποτέλεσμα ; ή καλύτερα να πει «εν γαμιέται η θεωρεία», να γυρεφτώ που το κράτος ;

Γι αυτό τζαι οι παραδοσιακοί καπιταλιστές, είχαν κάτι, που ήταν πέρα που το κίνητρο. Βεβαίως τζαι τότε εκαταπιέζαν τους εργάτες, αλλά εν τζαι εστείναν επιχείρηση για να τη κάμουν μετοχές τζαι να τη πουλήσουν. Τους εκίναν κάτι παραπάνω που το «κίνητρο» (το χρηματικό). Ήταν αδίαστακτοι αλλά είχαν τζαι ένα όραμα σε τζίηνο που εκάμναν, είτε ο φορντ ήταν είτα ο ροκφελλερ. Τούτοι οι σημερινοί εν τέλια παράσιτα.  

Τζαι δαμέ εν το μεγάλο πρόβλημα της αριστεράς. Ενώ η κριτική που κάμνει στον καπιταλισμό εν σωστή, έχει πρόβλημα στη πρόταση. Γιατί όπου εκυβέρνησε επέλεξε το μοντέλο ενός άκρατου κρατικισμού ο οποίος εμφανέστατα αποτυγχάνει. Τζιαμε που εστήριζεν ένα τεράστιο κράτος, έρκετε τζαι παραδέχεται πλέον ότι το κράτος «είναι πολλά μεγάλο» (υπάρχει τζαι στο τελευταίο συνέδριο του ακελ.).Τζαι που τότε δεν έχει κάτι συγκεκριμένο να προτείνει. Άμαν πιάσει την εξουσία είτε με εκλογές είτε με επανάσταση, ποιος θα αποφασίζει τι θα παράγεται, ποιος θα το παράγει, πως θα το παράγει, πόσα θα χρεώνει κλπ. Δεν το έχει….απλά.

Κάπως πρέπει να εβρει ένα τρόπο να χρησιμοποιήσει το κίνητρο – αντί να το αγνοεί – προς το καλό του συνόλου…. Θα επανέλθουμε…