Η ταινία Die welle.

Τη περασμένη εβδομάδα είχα τη τύχη να παρακολουθήσω τη ταινία Die welle – Το κύμα. (εδώ να πούμε ένα μπράβο στο ίδρυμα Γκαίτε και το Intercollege για τη προβολή)

Όντας θεατής ο οποίος κρίνει μια ταινία κυρίως από το σενάριο, η ταινία Το Κύμα, ήρθε να πρόστεθεί σε μια σειρά από εξαιρετικές ταινίες του γερμανικού κινηματογράφου της τελευταίας δεκαετίας ( αναφέρω ενδεικτικά τις ταινίες «Das Experiment», «Wut», «Das Leben der anderen», «Was tun wenn’s brennt?» κλπ).

Ταινίες με πολιτικό και κοινωνιολογικό υπόβαθρο – ταινίες που δείχνουν ότι οι γερμανοί σκηνοθέτες δεν φοβούνται να κοιτάξουν την ίδια τους τη κοινωνία στα μάτια, να της δώσουν ένα χαστούκι να τη προκαλέσουν. Που στο κάτω κάτω άμα δε προκαλέσει η τέχνη, ποιος θα το κάνει ;

Ταινίες χωρίς σεξοβόμβες και σεξοβόμβους (λολ), χωρίς καλούς και κακούς, με ήρωες με τα κουσούρια τους, με ελαττώματα, με παραξενιές, όπου ο θάνατος ή το έγκλημα δεν έρχεται από τη κακή φύση του δολοφόνου αλλά από ζυμώσεις μεταξύ ανθρώπων – ανθρώπων σαν εμένα, σαν εσένα που στο τέλος καταλήγεις πάντα με τη γαμημένη ερώτηση:

Αν ήμουν εγώ εκεί θα δρούσα (ή θα αντιδρούσα) διαφορετικά ;

Που....Ακόμα και αν η απάντηση θα ήταν, ναι εγώ σε αυτές τις συνθήκες θα συμπεριφερόμουν διαφορετικά... η ερώτηση παραμένει: τι είναι αυτό που κάνει μια κοινωνία ή μια συλλογικότητα να συμπεριφερθεί με αυτό το τρόπο ;

Όταν με το τέλος μια ταινίας έχεις την ανάγκη να πιεις μια μπύρα και να τη σκέφτεσαι ως το πρωί, τότε νομίζω ότι είδες μια καλή ταινία....

Στο δια ταύτα. Στο Κύμα, ένας πρώην αναρχικός καθηγητής – αναγκάζεται για μια ολόκληρη εβδομάδα να διδάξει το μάθημα «απολυταρχία». Ενώ βαριέται κι αυτός, ανακαλύπτει ότι και οι μαθητές έχουν σιχαθεί πια να ακούνε για τον εθνικοσοσιαλισμό. Και κάπου εκεί, κάπου πάνω στην ερώτηση «Πραγματικά πιστεύετε ότι δεν μπορεί να ξαναυπάρξει δικτατορία στη Γερμανία ;» και στην απόλυτη απάντηση των μαθητών, πως αυτό θα ήτο αδύνατο, γεννιέται το πείραμα.

Ο καθηγητής αποφασίζει να αφήσει τις θεωρίες και να δημιουργήσει στο μικρόκοσμο της τάξης, ένα απολυταρχικό καθεστώς. Έτσι γρήγορα ορίζεται αυτός αρχηγός και απαιτά από τους μαθητές να σταματήσουν να τον αποκαλούν Ραινερ, αλλά κύριο Βενγκερ. Απαιτά να παίρνουν άδεια για να μιλήσουν, τους βάζει ασκήσεις συγχρονισμού (βήμα στρατιωτικής παρέλασης.... τι άλλο; ), ως αρχικά βήματα πειθαρχίας Αυτό είναι το πρώτο σύνθημα – Δύναμη μέσω της πειθαρχίας. Και ποιος ξέρει για ποιο λόγο – ίσως γιατί το πήραν για παιχνίδι; Όλοι (πλην ενός) φαίνεται να το διασκεδάζουν.

Το δεύτερο σύνθημα, Δύναμη μέσω της ενότητας, έρχεται από τους ίδιους τους μαθητές. Βρίσκουν όνομα για τη νέα συλλογικότητα «Το Κύμα», δημιουργούν στολή, σύμβολο, χαιρετισμό. Ενώ ο καθηγητής βάζει μαζί στο ίδιο θρανίο, μαθητές με χαμηλές και ψηλές βαθμολογίες ούτως ώστε να αντιγράφουν. Η αντιγραφή δεν θεωρείται καταδικαστέα- το αντίθετο μάλιστα: βοηθά την ενότητα, προωθεί την αλληλεγγύη

Και έτσι απλά - μια νέα συλλογικότητα έχει δημιουργηθεί. Ότι χρειάζεται το έχει – αρχηγό – και πίστη σε αυτόν, διαφορετικότητα από όλους τους υπόλοιπους, εσωτερική ενότητα, αλληλεγγύη, σύμβολα, εσωτερικούς κανόνες συμπεριφοράς..... ιδεολογία βεβαίως δεν έχει...... Και αυτό είναι το πρώτο βασανιστικό ερώτημα.

Όταν μπορεί τόσο εύκολα να δημιουργηθεί μια συλλογικότητα με αυτά τα απλά συστατικά, τι είναι αυτό που μας κάνει τόσο σίγουρους ότι τα μεγάλα πολιτικά/ ιδεολογικά κινήματα αυτό που τελικά πρόσφεραν στα μέλη τους δεν ήταν η ιδεολογία, αλλά ένα αρχηγό και τα σύμβολα ;

Βεβαίως η συλλογικότητα του χωρίου, της ΑΕΛ, του ΑΠΟΕΛ, της Μαφίας, των ομάδων των γκέτο δεν έχουν ιδεολογία, αυτό που τους κρατά μαζί έχει κάτι από αυτό το αίσθημα του ανήκειν – τι είναι αυτό που μας κάνει τόσο σίγουρους, ότι η συλλογικότητα του ΚΚΕ, των νεοναζί, του ΑΚΕΛ ή του ΔΗΣΥ, των θρησκειών ή της δημοκρατίας διαφέρει; ότι αυτονών είναι πολιτική/ ιδεολογική ;

Αυτός ο λε μπον θα με κυνηγά μια ζωή....

Το δεύτερο ερώτημα που πάντα με συγκλονίζει είναι αυτό το δίλημμα, συλλογικότητας – ατομικισμού. Τελικά τι σκατά θέλουμε ;

Και ένα ερώτημα που τίθεται συχνά από θεωρητικούς των εθνοτικων διενέξεων: Why do followers follow?

Στις εκθέσεις τους με το (υποτιθέμενο) τέλος του πειράματος οι μαθητές εκφράζουν πως ένιωσαν σαν μέλη στο Κύμα. Για το μαθητή που όλοι θεωρούσαν λίγο ψυχοπαθή, λίγο περίεργο και κανένας δεν του έδινε πριν σημασία, το κύμα του έδωσε φίλους. Φίλους που ενώ πριν τον έβλεπαν να τις τρώει αδιαφορώντας, τώρα τον υπερασπίζονται. Του έδωσε νόημα στη ζωή του (εξ ου και στο τέλος αν ευ νοήματος αυτοκτονεί). Ο πλούσιος παραδέχεται ότι πριν θεωρούσε ότι σημαντικά ήταν τα ρούχα και το να είναι κουλ, ενώ το κύμα του απέδειξε πως όλα αυτά δεν είναι τα σημαντικά στη ζωή. Το πειραχτήρι, ο bully, θεωρεί ότι πλέον χρησιμοποιεί βία για καλό σκοπό (ποιό σκοπό;!!!: όμως το θεωρεί), ενώ δε ο τούρκος μετανάστης, για πρώτη φορά συμμετέχει σε κάτι όπου η καταγωγή και η θρησκεία δεν τον αποκλείουν από το να είναι μέλος (βεβαίως δεν αντιλαμβάνεται ότι Το Κυμα κάνει ακριβώς το ίδιο – αποκλείει όσους δεν φορούν λευκό πουκάμισο, όσους δεν ξέρουν το χαιρετισμό...) και ένα κοριτσάκι.... ίσως το Κύμα να ήταν ο μόνος τρόπος για να προσεγγίσει το αγόρι μιας άλλης κοπελιάς.... Που και το αγόρι αυτό βρίσκει στο Κύμα μια οικογένεια που πότε δεν είχε.

(τελικά είναι να αναρωτιέσαι αν η συμμετοχή στο Κύμα ήταν αλτρουιστική ή εγωιστική). Το θέμα είναι ότι το Κύμα βοήθησε να τα μέλη του να ξεπεράσουν τη μεγάλη αρρώστια της κοινωνίας μας – τον ατομικισμό.

Στο πόλο δε η ομάδα του σχολείου η οποία ενώ συνήθιζε να έχει σοβαρά προβλήματα πειθαρχίας και συντονισμού, μέσω του κύματος απέκτησε τελικά ομαδικότητα. Είναι τρομακτικό ίσως, αλλά το κύμα πρόσφερε σε αυτή την ομάδα ότι δεν μπόρεσε να τους προσφέρει η κοινωνία..... αυτό που έβλεπε ο Καζαντάκης στα ομαδικά παιχνίδια

«Τα οµαδικά παιχνίδια υπηρετούν µεγάλο ηθικό σκοπό: σε συνηθίζουν να υποτάξεις την ατοµικότητά σου σε µια γενική ενέργεια. Να µη νιώθης πως είσαι άτοµο ανεξάρτητο, παρά µέλος µιας οµάδας. Να υπερασπίζεσαι όχι µονάχα την ατοµική σου τιµή παρά ολόκληρη την τιµή της οµάδας όπου ανήκεις: σχολή, Πανεπιστήµιο, πόλη, έθνος. Έτσι, από σκαλοπάτι σε σκαλοπάτι, το παιχνίδι µπορεί να σε ανεβάσει στις πιο αψηλές κι αφιλόκερδες κορυφές της ενέργειας.»

Τελικά αυτό δεν επετεύχθη μέσω των σπορ, αλλά στα σπορ μέσω του Κύματος Αλλά όχι μόνο στα σπορ. Το κύμα πέτυχε ακριβώς αυτό: Την υποταγή της ανεξαρτησίας στην ομάδα.

Καλά, δε λέω, Το Κυμα έφερε μαζί του και άλλα .... τον αποκλεισμό όσων δεν υπάκουαν στους κανόνες. Τον αποκλεισμό της αντίθετης άποψης. Τη βία. Αλλά και την παντελή αδυναμία σκέψης, αφού σε ένα παραλλήρηλημα όχλου οι μαθητές ήταν έτοιμοι ακόμα και να σκοτώσουν το «προδότη» συμμαθητή τους – αν τους το ζητούσε ο αρχηγός.

Και στο τέλος της ημέρας ποιος αντιστάθηκε στο Κύμα ;

Δύο κοριτσάκια. Το ένα ίσως απλά γιατί έχασε τη πρωτοκαθεδρία της προσοχής. Ίσως απλά γιατί δεν της πήγαινε το λευκό πουκάμισο.

Τελικά όμως τι αντέταξαν ;

Ιδεολογία ή......

Αυτό που όλοι βρίζουμε ; Τον ατομικισμό ;

Κι εσύ; Αν ήσουν εκεί τι θα κανες;

Θα πήγαίνες κόντρα στο Κύμα, μόνο και μόνο γιατί ξεκίνησε να παρουσιάζει στοιχεία απολυταρχικά ; Και θα χανες αυτήν την ομορφιά του να ανήκεις κάπου ; Την ομορφιά ενός συλλογικού γίγνεσθαι;

Κι αν πήγαινες κόντρα, τι θα αντέτασες ;

Την «ατομική ελευθερία» ;

Συμφεροντολόγε, ε συμφεροντολόγε....