Στρατηγικές του Κυπριακού , Η δεκαετία του 1950.

Αντί άρθρου για τη σημερινή επέτειο επροτίμησα τη βιβλιοπαρουσιάση. Συγκεκριμένα το βιβλίο του Ευανθή Χατζηβασιλείου : Στρατηγικές του Κυπριακού , Η δεκαετία του 1950. (2005 εκδόσεις Πατακη)


Κατ αρχή να πούμε για το συγγραφέα ότι είναι ακαδημαϊκός, και ανήκει εμφανέστατα στη σχολή σκέψης της φιλελεύθερης δεξιάς. Είναι και μέλος της ομάδας για την ιστορία για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (ευτυχώς)

Αντί γενικολογίες για το πόσο σοβαρό, και μελετημένο και όμορφο και ξέρω γω τι άλλο επίθετο θα περιέγραφε ένα βιβλίο θα ακολουθήσω τη πιο βαρετή μέθοδο, της παρουσίασης του κάθε κεφαλαίου ξεχωριστά. Με τούτο το τρόπο αναδεικνύονται τόσα πολλά θέματα για συζήτηση περισσότερα από το να έγραφα κάτι από την αρχή ο ίδιος. Με αυτά κι αυτά ξεκινούμε:

Εισαγωγή
Ο κύριος λόγος που αγόρασα το βιβλίο ήταν όταν διάβασα στα όρθια την εισαγωγή στο βιβλιοπωλείο. Ο άνθρωπος είναι απλά: ακαδημαϊκός Με την εισαγωγή δηλαδή αναγνωρίζει το πόσο δύσκολο εγχείρημα είναι να γράψεις νηφάλια για το κυπριακό, αναγνωρίζει ότι γεγονοντολογική προσέγγιση δεν είναι επαρκής (πόσες φορές να το πω ότι τα γεγονότα από μόνα τους δεν είναι ιστορία), σου λέει ότι για να διαβάσεις αυτό το βιβλίο προϋποθέτει ότι είδη ξέρεις τα βασικά της κυπριακής ιστορίας, σου λέει σε τι θα επικεντρωθεί σε βάθος και τι δεν θα σου πει (ασχολείται μόνο με θέματα στρατηγικής και πάλι όχι όλα, ασχολείται μόνο με τη δεκαετία του 50, ασχολείται μερικώς με τη στρατηγική της αγγλίας και των ΗΠΑ αλλά όχι με την ΕΣΣΔ ή τη τουρκία κλπ). Εν ολίγοις, δεν σου παίζει το ξερόλα σαν τους διάφορους πολιτικάντηδες που γράφουν για το κυπριακό

1. Υπόγειες διαδρομές: Από την ανίσταση στο κυπριακό αγώνα. Ο κύκλος του 1953.

Μακράν το πιο βαρετό κεφάλαιο του βιβλίου. Ατέλειωτη ονοματολογία και βιογραφικά στοιχεία. Για το μακάριο, το γρίβα, τους κύπριους που έστρωσαν το δρόμο για την εοκα (που σήμερα ούτε οι θαυμαστές της οι ίδιοι δεν αναιρούνται σε τούτους) αλλά και συγκριτική παρουσίαση δομών, μεταξύ της ΕΟΚΑ, του ΕΑΜ, της Χ, και άλλων μη-ΕΑΜικων οργανώσεων. Εν ολίγοις αν δεν είσαι πωρωμένος, θέλει κουράγιο να τελειώσεις το πρώτο κεφάλαιο..... αλλά μετά αρχίζουν τα ωραία

2. Διεθνοποίηση 1954: Η στρατιγική της Σταυροφορίας.
Η προσφυγή είναι το θέμα τούτου του κεφαλαίου. Κάμνει ιδιαίτερη αναφορά στον Αλέξη Κύρου, το κύπριο διπλωμάτη που αναμείχθηκε στην ελληνική προσφυγή. Το κάμνει με σκοπό να δείξει το τρόπο σκέψης αυτής της κατά τα άλλα άγνωστης προσωπικότητας. Αν και τη θεωρεί ιδεαλιστική/ νομικίστικη/ αφελή σκέψη, κάμνει το κόπο να δει από που προέρχεται. Μια σκέψη η οποία εθεωρούσε ότι για τη προσφυγή ήταν απαραίτητες δύο βασικές προϋποθέσεις: η ύπαρξη ισχυρής κυβέρνησης, και ένα αρραγές εσωτερικό μέτωπο.


Στο τέλος όμως δεν αφήνει αυτήν την αντίληψη χωρίς κριτική - δηλαδή: την αδυναμία αυτών των ιδεαλιστών – πατριωτών να αντιληφθούν ότι ο ΟΗΕ δεν είναι όργανο διεθνούς ηθικής, τη λανθασμένη αντίληψη ότι με τη προσφυγή θα έφερναν τη αγγλία στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, τη σύγκρουση εν τέλει όχι μόνο με τη βρετανία αλλά με ολόκληρο το δυτικό συνασπιμό αλλά ακόμα και με χώρες όπως η γιουγκοσλαβία, τη παντελή παράβλεψη της δυναμικής της αποαποικιοποίησης, την αδυναμία της ελλάδος μετά από κατοχή και εμφύλιο να προκαλέσει σοβαρά την αγγλία..... αλλά και απλά πρακτικά θέματα όπως το ότι η Ελλάς το 1954 δεν διέθετε καν πρεσβείες στις πλείστες χώρες – μέλη του ΟΗΕ, όπου τα συμφέροντα της τα εκπροσωπούσε η Μεγάλη Βρετανία !!
Καταιγιστικός!

3. Η ρητορεία της ρήξης, καλοκαίρι 1954
Βάση της αντίληψης των διεθνών σχέσεων που είχαν κάποιοι εν Ελλάδι κυβερνώντες, το αρραγές εσωτερικό μέτωπο ήταν απαραίτητο για να πετύχει η διεθνοποίηση. Και αυτό θα επετυγχαίνετο με παλλαϊκά συλλαλητήρια μέσω των οποίων θα επείθετο η διεθνής κοινή γνώμη για τη σοβαρότητα των ελληνικών αισθημάτων. (εγώ θα το έλεγα η κλασική αντίληψη του κάμνουμεν παναύρκα μόνοι τζαι χαριεντιζούμαστε μόνοι μας). Κυβέρνηση, εκκλησία, και πανεπιστήμιο αθηνών, έβγαλαν το κόσμο στους δρόμους σε ένα συνοθύλεμα θεατρινισμών πρώτα μετά την νίκη του νασερ επί των άγγλων και αργότερα μετά το ουδέποτε του χοπκισον χωρίς εν τέλει να πετύχουν το παραμικρό.


Αν και αναγνωρίζεται το δίκαιο των διαμαρτυρομένων, αλλά και η προκλητική αλαζονεία της βρετανίας τη περίοδο εκείνη η διπλωματία των συλλαλητηρίων παρουσιάζεται ως εντελώς αποτυχημένη Τελικά μόνο ενότητα δεν επιτεύχθηκε, κάποιους φιλέλληνες βρετανούς τους εχάσαμεν ανεπιστρεπτί, οι προσδοκίες της ελληνικής κοινής γνώμης ανεβήκαν ραγδαία, το κυπριακό υποτάχθηκε στη λογική της εσωτερικής πολιτικής διαμάχης και πλέον οποιαδήποτε άποψη για μια εξελικτική λύση του κυπριακού αντί της ριζικής του ένωσις και μόνο ένωσις, αντιμετωπιζόταν βεβαίως ως ενδοτική – προδοτική, όπως θα δείξει και το επόμενο κεφάλαιο.

4. Η δημόσια συζήτηση για την υψηλή στρατηγική
Αυτό το κεφάλαιο είναι από τα πιο ενδιαφέροντα. Παρουσιάζει μια δημόσια συζήτησή που διεξάχθηκε στις στήλες τις εφημερίδας καθημερινή, μεταξύ των δύο σχολών σκέψης, της εξελικτικής και της ριζικής όπως τις ονομάζει ο χατζηβασιλείου. Είναι η σύγκρουση των ρεαλιστών και των ιδεολόγων, ή αλλιώς της φιλελεύθερης και της εθνικιστικής δεξιάς (αφού η αριστερά στην ελλάδα κατά την περίοδο αυτή ήταν στο περιθώριο).
Διαβάζοντας αυτήν την αντιπαράθεση σου ρχεται ξανά στο νου αυτή η γαμημένη ανικανότητα για διάλογο. Σου ρχεται ξανά στο νου η σύγκρουση Νικία και Αλκιβιάδη, σου ρχεται ξανά η γελοιότητα του ανάν, γενικά η όλη πορεία του κυπριακού από τότε μέχρι σήμερα. Όχι πως αυτή η συζήτηση έπαιξε και κανένα ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής αφού αμέσως μετά ακολούθησε η αρχή του αγώνος, κάτι που άλλαζε άρδην τη κατάσταση.

Όμως είναι σημαντικό γιατί, καταρρίπτει το επιχείρημα, ότι «κρίνεις εκ των ύστερων», ότι «τα δεδομένα τότε ήταν διαφορετικά» κλπ. Πάντα υπήρχαν άτομα που σκέφτονταν διαφορετικά, πάντα υπήρχε μια άλλη άποψη, και το γεγονός ότι δεν εισακούστηκε, δεν οφείλεται στα δεδομένα αλλά στην δική μας ανικανότητα και τυχοδιωκτισμό.
Τους έγραφαν για παράδειγμα η ρεαλιστές:

Ο ΟΗΕ δεν αποτελεί δικαστήριον κρίνον κατά την συνείδησιν τυ δικαίου. Αποτελεί πολτικόν καθαρώς οργανισμόν όπου τα κράτη μέλη αυτού κανονίζουν τη στάση των, προπάντων επί τη βάσει των συμφερόντων των και όπου δεν υπάρχουν περιθώρια δια γενικότερας εξάρσεις, παρά εκεί όπου το ίδιος εκάστου συμφέρον δεν συγκρούεται προς τα ανωτέρω ιδανικά. Και η ελληνική ψήφος, επί των πλείστων διεθνών ζητημάτων επί των οποίων εχρειάσθη να δοθεί, το άμεσον ή έμμεσον ελληνκόν συμφέρον είχε προ πάντως ως γνώμονα, θα ήτο δε περιέργον έαν είχεν άλλως.

Οι άλλοι απαντούσαν

Αυτοδιοίκησης δι’ ημάς θα ειπή πολιτική αυτοκτονία....θα ειπή παράτασις επ’ αόριστων της Κυπριακής δουλείας. Θα ειπή διάσπασις της εθνικής μας ενότητος ....θα ειπή υποβοήθησις του αγγλικού προγράμματος προς αφελληνισμόν της ατυχούς ελληνικής νήσου.

Και ξανά απάντησις:
Γενήθηκα στο έδαφος της οθωμανικής αυτοκρατορίας και δεν πιστεύω στη δυνατότητα του αφελληνισμού. Στα ιστορικά του εδάφη, εκεί όπου έχει ρίζες στη γη ο ελληνισμός δεν αφομιώθηκε ποτέ.....

Τι κερδίσαμε με τον εξτρεμισμό του 1931 ; το ζήτημα χαντακώθηκε εντελώς για μια γενιά. Χάσαμε μια ολόκληρη εικοιπενταετία, κατά τη διάρκεια της οποίας μια διαφορετική τακτική μπορεί να είχε δημιουργήσει τους όρους εξελίξεως προς την ελευθερία. ...ένα πράγμα είναι βέβαιο: ότι ακολουθωντας την αρχή ένωση ή τίποτα, καταλήγουμε συνεχώς σε αδιέξοδο.


Είναι να κτυπάς το κεφάλι σου στο τοίχο αν σκεφτείς πόσο (δεν) προχωρήσαμε μετά από τόσα χρόνια.

5. Οι στρατηγικές της επανάστασης.
Ακόμα ένα εξαιρετικό κεφάλαιο το οποίο θέτει τα ερωτήματα του στόχου και των μέσων που χρησιμοποίησε η ΕΟΚΑ, αλλά και τις μετάλαξεις αυτών στη πορεία. Αυτή η άποψη – ο διαχωρισμός δηλαδή του αγώνα σε περιόδους με άλλους στόχους και άλλα μέσα έχει τη δική της βάση από πολιτικής απόψεως.

Ο αρχικός στόχος ήταν η άσκηση πολιτικής πίεσης, με πριορισμένη δράση , χωρίς ανθρώπινα θύματα με στοχο να κινηθεί «το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινής γνώμης». Τα μέσα θα ήτο εντελώς διαφορετικά από αυτά που τελικά χρησιμοποιήθηκαν: «Δεν πρέπει να νομισθή ότι δια του τρόπου τούτου επιζητούμεν μιαν ολοκληρωτική ΗΛΙΚΗΝ ήτταν εις τας αγγλικάς δυνάμεις εν Κύπω, αλλά μια ΗΘΙΚΗΝ τοιαύτην δια της κατατριβής, παρενοχλήσεως και εκνευρισμού τούτων, ώστε να επιτευχθή ο καθοριζόμενος σκοπός».

Εν ολοίγοις αναγνωρίζετο από την αρχή ότι στρατιωτική λύση του κυπριακού δεν υπήρχε θετική για την ελληνική πλευρά. (Πως εκατάληξεν άλλοσπως είναι άλλου παπά ευαγγέλιο, όπως και το πως εκαταλήξαν να πιστέφκουν ότι εθκιώξαν τους εγγλέζους.)

Και εδώ ο χατζηβασιλείου θέτει μια επιπλέον παράμετρο. Η αδυναμία του αγώνος αλλά και το όριο χρησιμότητας του. Η αδυναμία του όπως έχει λεχθεί κατά κόρον ήταν η παντελής αγνόηηση των τουρκοκυπριών και της τουρκίας, νομιζόμενη ότι με μια απλή διακύρηξη ξόφλησαν.

Το όριο όμως είναι εξίσου σημαντικό. Αφού παραδέχονταν από την αρχή ότι δεν μπορούσαν να διώξουν τους εγγλέζους με τα όπλα, στο τέλος της ημέρας την απόφαση θα την έπαιρνε ο αποικιοκράτης. «η ΕΟΚΑ καλούνταν κυριολεκτικά να κινηθέι επί ξυρού ακμής: έπρεπε να χτυπήσει τους βρετανούς αρκετά ώστε αυτοί να κινηθούν από το «ουδέποτε», αλλά όχι τόσο ώστε να κόψει γέφυρες μεταξύ τους, με άλλα λόγια να δημιουργήσει ένα πρόβλημα που θα μπορούσε να επιλυθεί με ελληνοβρετανική διαπραγμάτευση» δηλαδή ο αγώνας αποτελούσε ένα επίπεδο πολιτικής σκέψης ιδιαίτερα ψηλό (που δεν είχαμε).


Έτσι όσον αφορά το όριο, η ΕΟΚΑ πέτυχε τους σκοπούς της ένα μόλις χρόνο μετά αφού για πρώτη φορά ο έλληνας μακάριος με τον εγγλέζο χαρτιγκ κάθησαν στο τραπέζι των διαπραγματευσεων. Άλλη μια χαμένη ευκαιρία που χάθηκε εξαιτίας δίκης μας ηλιθιότητας.


Το όριο αφορά και σε ένα άλλο ζήτημα. Από τη στιγμή που εγγλέζοι έριξαν στο τραπέζι την ιδέα της διχοτόμησης τότε η δράση της εοκα μπορούσε εύκολα να χρησιμοποιηθεί και από τη τουρκία ως πρόσχημα για διχοτόμηση ......όπως και έγινε.

Έτσι κάτι που επιτέλους αξίζει να συζητηθεί είναι και το που σταματά μια επανάσταση ;

Πόσο μάλλον αν κάποιος κάμει το κόπο να σκεφτεί τι μας πρότεινε ο χαρτινγκ και τι κερδίσαμε (δηλαδή χάσαμε) μετά από επιπλέον 3 χρόνια αγώνα, θα έλεγε κανείς ότι είναι ο απόλυτος ορισμός της «αποτυχίας».


Από κει και πέρα έχουμε μια αλλαγή στόχων και μεθόδων – κάτι που δεν πρέπει ποτέ να ξεχνούμε, ότι ένας αγώνας στη πορεία αναπτύσει μια δική του δυναμική, και μπορεί να καταλήξει να μην έχει σχέση με τους στόχους με τους οποίους ξεκίνησε.... συμβαίνει.


Ο αγώνας της εοκα κυρίως από το 1958 και μετά βιώνει μια ποιοτική αλλαγή:
Μετά την απομάκρυνση του μακαρίου εχουμε τον γρίβα να μένει ο απόλυτος κυριάρχος στο νησί , κάτι ιδιαίτερα επκίνδυνο αφού και ο ίδιος συγραφέας χαρακτηρίζει ως άνθρωπο χωρίς την ικανότητα πολιτικής σκέψης. Οι προκυρήξεις της εοκα και της πεκα είναι πλέον πιο ακραίες τονίζοντας συνεχώς το όλα για όλα και έχουμε πλέον ρίξη τόσο με το ακελ όσο και με τους τουρκοκύπριους.

(και μια παρένθεση που αφορά τους αριθμούς των νεκρών .... ξέρετε τα γνωστά ότι η εοκα σκότωσε περισσότερους ελληνοκύπριους από ότι εγλέζους. Στο συγκεκριμένο ο χατζηβασιλείου ακολοθεί μια συγκριτική προσέγγιση « αυτό το στοιχέιο δεν είναι μοναδικό: η παρουσία ομοεθνών θυμάτων είναι φαινόμενο εξηγήσιμο σε παρόμοια κινήματα, που επιζητούν πρότιστα να θραύσουν τη διάθεση συνεργασίας με τη κυριάρχη δύναμη, ενώ ταυτόχρονα αναπτύσονται συνθήκες γενικής διαταραχής, όποτε παλαιότερες προσωπικές διαφορές λαμβάνουν χαρακτήρα πολιτικό»)


6. Γεωγραφία και στρατηγική
Εδώ πλέον ο συγγραφέας πάει σε μια ανάλυση των διεθνών σχέσεων της εποχής ξεκινώντας από το σουεζ, το ιραν , τη γιουγκοσλαβία, την ελλάδα τουρκία και αγγλία, γι ανα δείξει πως όλα αυτά με το τρόπο τους επηρέασαν το τελικό αποτέλεσμα και πως κινήθηκε η ελληνική εξωτερική (που πλέον ελεγχόνταν από τους ρεαλιστές) μέσα σε αυτά τα δεδομένα ..... να μην σας τα γράψω όλα.... αλλά ένα δυο αξίζει να πούμε.


Ο χατζηβασιλείου αμφισβητεί το αν πράγματι ο άγγλοι έφεραν τη τουρκία στο παιχνίδι.
Αμφισβητεί επίσης την άποψη ότι το ουδέποτε το χοπκισον αποτελούσε «τη διαχρόνική στρατιγική της αγγλίας» (που βλέπω σε κάτι άρθρα μέχρι και σήμερα,( αν είναι δυνατόν!!!) και μου σηκώνεται η τρίχα) αφού εύκολα εξηγείται με απλή ανάγνωση της εσωτερικής πολιτικής της Μ. Βρετανίας κατά τη συγκεκριμένη περίοδο.
Ενδιαφέρον είναι και η αντίληψη ότι η Βρετανία στη Κυπρο δεν μαχόταν για να νησί «στρατηγικής σημασίας» αλλά για το γόητρο της μεγαλής δύναμης, που αμέσως μετά το Σουεζ κινδύνευε να χαθεί ολοκληρωτικά.


Είναι ένα ακόμα εξαιρετικό κεφάλαιο που επικεντρώνεται σε θέματα για το οποία λίγος λόγος γίνεται αλλά αρκετή επίδραση είχαν με τη σειρά τους στις συμφωνίες της ζυρίχης.


7. Αναγκες συντονισμού : Αθήνα – Λευκωσία 1950-1963.
Ένα κεφάλαιο με τη δική του ιδιαιτερότητα αφού αναφέρεται σε δύο κέντρα, της λευκωσίας και των αθηνών, τα οποία ενώ το ένα ήθελε να ενσωματωθεί στο άλλο, κατάφερναν να έχουν μια συνεχή ανικανότητα συντονισμού με όλες βεβαίως τις συνέπειες που αυτό επέβαλε.


8.Στρατιγικές της επίλυσης : Η αναβίωση της διαμάχης ρεαλισμού και ιδεαλισμού
Το κεφάλαιο συνεχίζει πλέον για τη μετά το 1959 μέχρι και λίγο πριν το 63 για να αναδείξει ότι οι δύο σχολές σκέψεις συνέχισαν να συγκρούονται και μετά τη ζυρίχη με τους ιδεαλιστές να επικρατούν και να επαναλμβάνουν συστηματικά τα ίδια λάθη.


Ο χατζηβασιλείου καταφέρνει με το βιβλίο αυτό να μελετήσει τον αγώνα, και όσον αφορά τους δημιουργούς της εοκα, αλλά και όσον αφορά αυτούς που τελικά τον καπέλωσαν. Να μελετήσει στρατιγικές, να ασχοληθεί με το λαικό αίσθημα αλλά και με τη διεθνή πολιτική, ούτως ώστε να αναδείξει ένα θέμα που ήταν « αποκιοκρατικό μεταξύ εκ και βρετανών, τοπικό μεταξύ εκ και τκ, ως διεθνές μεταξύ ελλάδας, του ρκίας και αγγλίας και ως ζήτημα παγκόσμιας διπλοματίας στον ΟΗΕ.


Εν ολίγοις: από τα βιβλία που κυκλοφορούν για την εποχή είναι από αυτά που κατά τη γνώμη θα έπρεπε να διαβαστεί.